حرص خوردن ما را به جایی نمی رساند !!

روزگاری است که معیشت مردم سخت شده است و با مشکلات زیادی مواجه است ،و در این میان ما مردمان در حرص و جوش خوردن های بسیار روزگار می گذرانیم و جسم و جان می فرساییم تا شاید بهره بیشتری نصیب خود کنیماما آیا راه این بهره وری حرصزدنهای ماست؟

کار دنیا آنقدر پیچیده و متنوع و گوناگون و پر دردسر است که اگر انسان به سراغ آن برود تمام وقت انسان را به خود مشغول مىسازد تا آنجا که حتى از رسیدگى به سلامت خود و استراحت و رسیدن به همسر و فرزندان و دوستان وبستگان و از آن فراتر رسیدن به انجام فرایض الهى باز مىدارد و کار آنها به جایى مىرسد که اگر اهل نماز باشند حتى نماز را در آخر وقت در حالى که در تمام رکعات فکرشان در مسائل دنیایى است با عجله تمام بجا مىآورند و گاه صبح هنگامى از خانه بیرون مىدوند که فرزندان آنها در خوابند و شب هنگامى باز مىگردند که باز آنها در خوابند و این طبیعت دنیاپرستى است.

امام علی علیه السلام در ترسیم این شرایط کلام گویا و روشنگری دارد ،ابتدا می فرماید :‌ «اما بعد (از حمد و ثناى الهى بدان) دنیا انسان را به خود مشغول و از غیر خود بیگانه مىسازد»؛(أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ الدُّنْیَا مَشْغَلَةٌ عَنْ غَیْرِهَا).

در دومین نکته به مسأله خطرناک حرص دنیاپرستان پرداخته مىفرماید: «دنیاپرست به چیزى از دنیا نمىرسد جز آنکه درى از حرص را به رویش مىگشاید و آتش عشق او را به دنیا تندتر مىکند در حالى که دنیاپرست هرگز به آنچه دارد در برابر آنچه به آن نرسیده قانع نیست (و دائماً در آتش حرص مىسوزد)»; (وَلَمْ یُصِبْ صَاحِبُهَا مِنْهَا شَیْئاً إِلاَّ فَتَحَتْ لَهُ حِرْصاً عَلَیْهَا، وَلَهَجاً(۱) بِهَا، وَلَنْ یَسْتَغْنِیَ صَاحِبُهَا بِمَا نَالَ فِیهَا عَمَّا لَمْ یَبْلُغْهُ مِنْهَا).

در بعضى از روایات، دنیا به آب شور دریا تشبیه شده که شخص تشنه هر قدر از آن بنوشد تشنهتر مىگردد. امام کاظم(علیه السلام) مىفرماید: «مَثَلُ الدُّنْیَا کَمَثَلِ مَاءِ الْبَحْرِ کُلَّمَا شَرِبَ مِنْهُ الْعَطْشَانُ ازْدَادَ عَطَشاً حَتَّى یَقْتُلَهُ; دنیا همانند آب دریاست که هرقدر تشنه از آن مىنوشد تشنهتر مىشود و سرانجام او را به قتل مىرساند».(۲) همان ضربالمثلى که در فارسى معروف است که مىگویند: بیشداران بیشخواهانند.

قرآن مجید این مسأله را ضمن داستان گویایى بیان فرموده آنجا که مىگوید دو برادر به عنوان مخاصمه نزد حضرت داود پیامبر(صلى الله علیه وآله) آمدند یکى از آنها گفت: «(إِنَّ هذا أَخِى لَهُ تِسْعٌ وَتِسْعُونَ نَعْجَةً وَلِىَ نَعْجَةٌ واحِدَةٌ فَقالَ أَکْفِلْنیها وَعَزَّنى فِى الْخِطابِ)؛ این برادر من است؛ او نود و نه میش دارد و من (تنها) یک میش دارم; اما او اصرار مىکند که: این را نیز به من واگذار; و در سخن بر من غلبه کرده است».(۳)

حضرت داود(علیه السلام) در میان آنها قضاوت کرد و گفت: به یقین او با درخواست میش تو براى افزودن آن به میشهایش، بر تو ستم کرده و بسیارى از شریکان (ودوستان) به یکدیگر ستم مىکنند مگر کسانى که ایمان آورده و اعمال صالح انجام دادهاند; ولى عدّه آنان کم است.(۴)

این داستان نشان مىدهد که دنیاپرستان آنقدر گرفتار حرص مىشوند که حتى به کمترین چیزى درباره برادر خود نیز راضى نیستند و به گفته شاعر:

هفت اقلیم ار بگیرد پادشاه *** همچنان در بند اقلیمى دگر

در حدیث معروف قدسى نیز آمده است: «لَوْ کانَ لاِبْنِ آدَمَ وادِیانِ مِنْ ذَهَب لاَبْتَغى إلَیْهِما ثالِثاً وَلا یَمْلاَُ جَوْفَ ابْنَ آدَمَ إلاَّ التُّرابُ هرگاه فرزند آدم دو دره پر از طلا داشته باشد خواهان دره دیگرى است و چشم آدم را جز خاک (به هنگامى که بمیرد و دفن شود) پر نمىکند».(۵)

و به گفته شاعر:

گفت چشمِ تنگِ دنیادوست را *** یا قناعت پر کند یا خاک گور

حرص در واقع نوعى جنون است، چرا که بسیارى از حریصان براى یک زندگى مرفه همه چیز دارند به گونهاى که مىتوانند تا آخر به راحتى زندگى کنند اماجنونحرص آنها را راحت نمىگذارد و پیوسته آنها را به تلاش وزحمتهاى طاقتفرسا وا مىدارد آنگونه که گاه اگر همه کره زمین را به آنها بدهند آرزو دارند به آسمانها دست بیندازند و کره ماه را نیز در اختیار خود بگیرند.

لذا در دعاى بعضى از معصومان(علیهم السلام) آمده است: «أَعُوذُ بِکَ یَا رَبِّ مِنْ نَفْس لاَ تَشْبَعُ وَمِنْ قَلْب لاَ یَخْشَعُ وَمِنْ دُعَاء لاَ یُسْمَع; پروردگارا به تو پناه مىبرم از نفسى که هرگز سیر نمىشود و قلبى که خشوع در آن نیست و از دعایى که مستجاب نمىشود».(۶) در واقع حرص منشأ اصلى همه این مشکلات و عواقب دردناک است.

این سخن را با حدیثى از امام صادق(علیه السلام) پایان مىدهیم فرمود: «مَا فَتَحَ اللهُ عَلَى عَبْد بَاباً مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا إِلاَّ فَتَحَ اللهُ عَلَیْهِ مِنَ الْحِرْصِ مِثْلَهُ; خداوند هیچ درى از دنیا به روى کسى نمىگشاید جز اینکه درى از حرص نیز به روى او گشوده مىشود».(۷)

حضرت در سومین نکته مىفرماید: «و به دنبال آن جدایى از اموالى است که گردآورى کرده و واتابیدن آنچه را تابیده است»; (وَمِنْ وَرَاءِ ذَلِکَ فِرَاقُ مَا جَمَعَ، وَنَقْضُ مَا أَبْرَمَ!(۸)).

آرى چیزى نمىگذرد که انسان باید بعد از آن همه تلاش و زحمت با تمام اموال نفیس خود وداع گوید و از آن همه تنها یک کفن سهم اوست که با خود به گور مىبرد.

قرآن مجید درباره کاخهاى فرعونیان و باغها و مزارع آبادشان مىفرماید: «(کَمْ تَرَکُوا مِنْ جَنّات وَعُیُون * وَزُرُوع وَمَقام کَریم * وَنَعْمَة کانُوا فیها فاکِهینَ * کَذلِکَ وَأَوْرَثْناها قَوْماً آخَرینَ)؛ چه بسیار باغها و چشمهها که به جا گذاشتند * وکشتزارها و قصرهاى پر ارزش * و نعمتهاى فراوان دیگر که در آن غرق شادمانى بودند! * اینچنین بود (ماجراى آنان) و ما این (نعمتها) را میراث براى اقوام دیگرى قرار دادیم».(۹)

به دنبال این سخن، امام(علیه السلام) در چهارمین نکته مىفرماید: «اگر از آنچه (در داستان پیشینیان و در گذشته عمر خودت) وجود داشته است عبرت گیرى آنچه را باقى است حفظ خواهى کرد والسّلام»; (وَلَوِ اعْتَبَرْتَ بِمَا مَضَى حَفِظْتَ مَا بَقِیَ، وَالسَّلاَمُ).

اعتبار و عبرتاندوزى از سرنوشت پیشینیان از مسائل مهمّى است که مورد تأکید فراوان قرآن مجید و رسول گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) و ائمه دین(علیهم السلام) است.

قرآن مىفرماید: «(أَ فَلَمْ یَسیرُوا فِى الاَْرْضِ فَتَکُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ یَعْقِلُونَ بِها أَوْ آذانٌ یَسْمَعُونَ بِها فَإِنَّها لا تَعْمَى الاَْبْصارُ وَلکِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتى فِى الصُّدُورِ) ؛آیا آنان در زمین سیر نکردند (تا آثار خاموش و بسیار عبرتآموز اقوام پیشین را ببینند) تا دلهایى داشته باشند که (حقیقت را) با آن درک کنند و گوشهاى شنوایى که با آن (نداى حق را) بشنوند؟! زیرا (بسیار مىشود که) چشمهاى ظاهر نابینا نمىشود بلکه دلهایى که در سینههاست (بر اثر غفلت و دنیاپرستى) کور مىگردد».(۱۰)

اساساً بخش مهمى از آیات قرآن که بازگو کننده تاریخ اقوام پیشین است ناظر به همین مسأله است، زیرا هیچ درسى آموزندهتر از درسهاى برگرفته از تاریخ بشر نیست ولى همانگونه که بسیارى از مردم به گفته قرآن از کنار آیات پروردگار در پهنه هستى بىتفاوت مىگذرند، از کنار آثار بازمانده پیشینیان نیز بىاحساس عبور مىکنند و امروز که گردشگرى گسترش پیدا کرده، غالباً به عنوان آثار هنرى و تاریخى به آنها مىنگرند و صاحبان این آثار پیوسته به آن افتخار مىکنند بىآنکه سرنوشت آینده خود را در این آثار مطالعه کنند.

پی نوشت ها :

۱ . «لَهَج» بر وزن «کرج» به معناى وابستگى شدید و شیفتگى در برابر چیزى است.

۲ . کافى، ج ۲، ص ۱۳۶، ح ۲۴٫

۳ . ص، آیه ۲۳٫

۴ . ص، آیه ۲۴٫

۵ . روضة الواعظین، ج ۲، ص ۴۲۹٫

۶ . کافى، ج ۲، ص ۵۸۶، ح ۲۴٫

۷ . همان مدرک، ص ۳۱۹، ح ۱۲٫

۸ . «أبْرَم» از ریشه «ابرام» به معناى تابیدن و محکم کردن چیزى است و در اصل به تابیدن ریسمان گفته شده سپس گسترش یافته و به هر کار محکم و متقن اطلاق مىشود در برابر نقض که به معناى واتابیدن و سست کردن و در هم ریختن است.

۹ . دخان، آیه ۲۵-۲۸٫

۱۰ . حج، آیه ۴۶٫

فرآوری: محمدی